Hieronder een hele lange post over de toekomst. Ik vat een vijftal boeken samen die een inkijkje geven in mogelijke toekomsten. Deze post is work in progress.
Een vierdimensionale boodschap
Een kleitablet is een bericht aan de toekomst. Flessenpost is een bericht aan twee dimensies (of drie, als je de kromming van de aarde meerekent). Een kleitablet is een bericht door de vierde dimensie. Whatsappberichten of telefoongesprekken zijn ééndimensionaal, want ze verbinden mensen via een analoog of digitaal, wireless of wired lijntje. Een radio of televisie-uitzending heeft al twee dimensies, maar is meteen na uitzending opgelost in de leegte. Een opslagmedium zoals een boek of een harddisk maakt de booschap nuldimensionaal (puntvormig) zolang hij niet verspreid wordt. Boeken en harddisks hebben een kleine 4e dimensie, want ze blijven een poosje bestaan. Maar de ervaring leert dat dat vrij kort is. Digitale media zelfs korter dan boeken. Boeken kunnen verbrand worden. Maar harddisks worden sneller onleesbaar, dan dat het lukt om boeken te verbranden
Kleitabletten zijn echt vierdimensionaal omdat het materiaal waarvan ze gemaakt zijn enerzijds waardeloos is en anderzijds vrijwel immuun voor brand en veroudering.
Omdat kleitabletten vierdimensionaal zijn ben ik me de afgelopen maanden maar eens gaan verdiepen in de toekomst. Ik heb eerst wat op Wikipedia gesnuffeld, maar al gauw ben ik boeken gaan bestellen bij Bol.com:
Emma Harris: The rambunctious garden
Jennifer M.Gidley: The future, a very short introduction
Stewart Brand: The clock of the Long Now
Stewart Brand: Whole Earth discipline
Andrew Keen: How to fix the future
Peter Ellyard: Destination 2050
Emma Harris: The rambunctious garden
Om te beginnen bij Emma Harris: een lekker positief boek over ecologie. Er wordt weliswaar enorm veel primair bos gekapt, maar ondertussen trekken veel mensen naar steden, waardoor landbouwgronden verlaten worden en secundair nieuw bos groeit. Dit secundaire bos wordt nauwelijks bestudeerd door ecologen. Maar daar gebeuren best heel interessante dingen. En in steden zijn rommelhoekjes, parken, tuinen, bermen, daken van gebouwen, verlaten industrieterreinen. Daar leeft van alles.
Het is in "beschermde natuurgebieden" een onmogelijke opgave om invasieve exoten buiten de deur te houden. Dat gaat dan ook niet lukken. Maar ik hoor signalen van ecologen om me heen dat die amerikaanse vogelkers op de Veluwe bij nader inzien best goede kanten heeft: meer vogels en insecten dan in monocultures van douglas en grove den.
Eigenlijk worden alle oorspronkelijke wildernissen bedreigd. Emma Harris pleit voor creatief en vooral rommelig tuinieren.
Jennifer M.Gidley: The future, a very short introduction
Het echte werk van mijn studie van de toekomst begon met Jennifer M.Gidley. Ik kende eigenlijk alleen de dystopieën uit science fiction boeken en films. Gidley opende een hele nieuwe wereld voor me:
Preferred futures.
Je blijkt dus na te kunnen denken over welke toekomst je eigenlijk wilt. En dat blijkt ook nog eens cultureel en gender bepaald te zijn.
Gidley onderscheid 5 manieren om naar de toekomst te kijken:
Empirisch/voorspellend:
Predictive futures. Het doel is om een waarschijnlijke toekomst te voorspellen en daarop te anticiperen. Trendwatching en forecasting, maar ook economische rekenmodellen vallen hieronder. Allemaal bedoeld om risico's te mijden, te controleren, future proof maken. De meeste technologische ontwikkelingen worden gestuurd door deze aanpak. Ook de meeste science fiction komt voort uit deze aanpak.
Kritisch/postmodern:
Dit gaat over preferred futures. Maar vanuit het postmoderne idee dat iedereen een eigen beeld heeft welke toekomst hij wenst. En dat die toekomstwens afhangt van de opvoeding die mensen hebben gehad, de boeken en films. Deze benadering is vooral beschrijvend. Tekst en context. Veel kritische rede en deconstructivisme. En normatief: volgens welke normen en waarden wordt een toekomst gewenst?
Cultureel/interpretatief:
Dit gaat over possible futures. Of alternatieve toekomsten. Het gereedschap hiervoor is creativiteit, verbeelding, dialoog. Het gaat niet om het abstract discussieren over wat wenselijk is, maar om het uitwerken van praktische modellen. Other futures. Obama's "change"! Helaas werd hij teveel tegengewerkt, en is hij zelf net iets meer een manager dan een visionair.
Participerend, vooruitziend:
Prospective futures. Dit gaat over visie en hoop. Vanuit een visie onderneem je actie. Vanuit een gezamenlijke visie kan een groep mensen, een bedrijf, een stad, een land, de verenigde naties, in beweging komen en nieuwe dingen tot stand brengen die er daarvoor niet waren. En die er zelfs nooit geweest zijn.
Integraal/holistisch
Integral futures. De Gaia-hypothese is hier een voorbeeld van. Steeds meer mensen beseffen dat we geen lonesome cowboys zijn maar kosmonauten op ruimteschip Aarde. Je kunt als je in een krap ruimteschip zit niet je pistool losjes in je holster hebben zitten en af en toe eens een buffel neerknallen. In een ruimteschip kom je er vrij snel achter dat het handiger is om goed met elkaar en met je habitat om te gaan.
Predictive futures komen voort uit de harde wetenschap en techniek. De anderen hebben een meer sociaal karakter en leiden tot andere toekomstbeelden. En wellicht tot andere toekomsten. Technologie speelt een enorme rol in onze maatschappij, maar het is veel te kortzichtig om te denken dat technologie onze toekomst gaat bepalen. Wij zijn er zelf bij en wij zijn de scheppers van technologie. Technologie is geen zelfstandig opererend monstrum. We kunnen ons niet afkeren van techniek en we kunnen technische vindingen zoals de atoombom niet on-uitvinden. Maar we kunnen wel keuzes maken hoe we techniek willen inzetten.
Veel mensen denken dat de toekomst slecht zal zijn. De meeste mensen zelfs. Dat blijkt uit enquêtes. Er is verband tussen negatieve toekomstbeelden, science fiction films en techniek-verheerlijking. Er zijn mensen uit de school van predictive futures die denken dat we de toekomst wel even zullen fixen met techniek. Technotopia. Maar het is juist het fixen, fixeren, toekomst-proof maken, dat de bedreiging vormt. Technical fix = technical disaster.
Stewart Brand: The clock of the Long Now
Steward Brand was een hippie die eind jaren zestig alle clichés van hippiedom voorstond: kleinschalig, zelfvoorzienend, weg uit de stad, tegen kernenergie, tegen het grote geld, tegen dicterende overheden.
Hij is bekend van de Whole Earth Catalog, hierover meer op Wikipedia.
Langzamerhand, in de loop der jaren is zijn visie veranderd. Het goede eraan is dat hij niet star en dogmatisch heeft vastgehouden aan de visies uit de jaren zestig.
In 1987 richtte hij het Global Business Network op, dat adviseert aan bedrijven, overheden en NGO's. Hij helpt met het maken van toekomstscenario's. Preferred futures en probable futures.
Hij is mede-oprichter van de Long Now Foundation (1996). Deze stichting promoot langetermijndenken en verantwoordelijkheid nemen.
Dit boek gaat over het bouwen van een klok die 10 000 jaar blijft werken. Geïnspireerd door monumenten als Stonehenge en de Big Ben wil de Long Now Foundation een klok bouwen waar men als een pelgrim naar toe gaat. Toen het boek geschreven werd was er alleen klein model, dat nu in het Science Museum in Londen staat. 19 jaar later is er een gat geboord in een afgelegen berg in Nevada met daarin een enorm mechanisme met tandwielen, lagers, assen, bellen. Betaald door de baas van Amazon, Jeff Bezoz. Er is al zo'n 50 miljoen dollar aan besteed.
Je kunt het zien als idioot megalomaan project. Maar ik vind dat het toch net iets verder gaat dan een Arc de Triomphe of een Trump-Tower.
Dit wordt niet gebouwd ter meerdere glorie van een persoon of ter herdenking van een gebeurtenis.
Dit wordt niet gebouwd om ons nietig te laten voelen tegenover de wonderen der bouwkunst.
Dit wordt niet gebouwd ter vereniging van een natie of een volk
Dit wordt niet gebouwd om ons te laten ervaren dat wij een stofje zijn in een kosmos van vergankelijkheid
De klok wordt gebouwd om ons te laten ervaren dat wij er toe doen. Dat wij verantwoordelijkheid dragen voor degenen die na ons komen. De mensheid is nu ongeveer 10 000 jaar bezig met "beschaving". De oudste stad die tot nu toe gevonden is dateert van 9000 voor Christus (Jericho)
Het boekje zelf bestaat uit een reeks korte losstaande essay's over onderwerpen uit de futurologie en over het bouwen van de klok.
De eerste hoofdstukken vormen eigenlijk een uitbreiding van Moore's Law. Dat het geheugen van computers exponentieel toeneemt. Volgens de auteur gaat de technologische ontwikkeling daardoor ook exponentieel sneller. Er zijn mensen die denken dat door het convergeren van nanotechnologie, AI en biotechnologie er op een bepaald moment een grens bereikt wordt waarna we geen afzonderlijke wezens meer zijn. We zijn dan één technologisch wezen geworden, een singulariteit.
Door de enorme versnelling van de technologie zou de maatschappij ook steeds sneller ontwikkelen. Iedereen heeft haast dus.
Vanaf hoofdstukje 6 gaat het over vertraging, continuiteit, lange termijn, verantwoordelijkheid.
Er wordt terug gekeken hoe beschavingen elkaar opvolgen. Hoe sommige beschavingen millenia lang stabiel blijven en anderen in een oogwenk verdwenen zijn.
Onderstaand plaatje vind ik mooi. Het geeft de verschillende snelheden weer waarop een beschaving opereert.
Als je mode toepast op natuurbeheer dan geeft dat rampzalige effecten. De onderste drie lagen zorgen voor stabiliteit, de bovenste drie voor innovatie. De onderste drie zijn meestal in beheer van overheden, de bovenste drie in handen van bedrijven. Maar niet altijd.
Educatie hoort ook bij infrastructure.
Volgens de schrijver zorgen de onderste drie lagen voor een negatieve feedback op destabiliserende uitwassen van de bovenste drie. Er kunnen in de commerciele laag positieve feedbackloops ontstaan, bijvoorbeeld een beurskrach door flitskredieten. Maar de onderste vangen dat op. Misschien niet direct zichtbaar, maar wel gezien over de lange termijn. Stewart Brand ziet de singularity ook als een groeisel met een positieve feedbackloop, die uiteindelijk wel geisoleerd en geabsorbeerd wordt door de onderste lagen. Hij maakt zich dus niet al te druk over The Matrix.
Religie is de meest stabiele drager van cultuur volgens de auteur. Culturele uitingen zoals, versjes, liedjes, dansen, heilige plaatsen, patronen en thema's blijven persistent aanwezig, dankzij of ondanks religie? In heel veel gevallen worden ze opgenomen in een nieuwe religie. Het christendom, zoals het in Nederland beleden en beleefd wordt als lichtend voorbeeld hoe een culturele rijkdom doorgegeven wordt.
Eliade wordt aangehaald: de mythe van de eeuwige wederkeer. De nostalgie naar de begintijd. De "Grote Tijd". Religie maakt bewust van leven en dood, van tijdelijkheid van het menselijk bestaan.
Een leuk citaat:
De joden zeggen: de Messias komt en dat is het einde van de geschiedenis
De Christenen zeggen: De Messias komt terug en dat is het einde van de geschiedenis
De Mohammedanen zeggen: De Messias is gekomen en geschiedenis is irrelevant
Dit laatste is te kort door de bocht, in Iran en Irak is men zich heel bewust van de enorme ouderdom van de cultuur, en die cultuur wordt bewaard in musea.
10 000 year library
Bij het nemen van verantwoordelijkheid hoort volgens Stewart Brand ook het bewaren van kennis, cultuur en taal. Boekverbranding was altijd een favoriete manier om culturen te onderdrukken en te vernietigen. Stewart Brant wil een concept voor een bibliotheek die 10 000 jaar meegaat. Dan komt onmiddelijk de vraag op wat je bewaart en wat je weg doet. Net als een conservator van een museum. Je kunt niet alles bewaren, dus je moet afscheid nemen van van alles. Maar hoe kies je dan? Welke criteria leg je daarbij aan. Dit zijn hele gewetensvolle vragen met cultureel bepaalde antwoorden. En we hebben geen flauw idee wat latere generaties interessant vinden. Misschien willen ze dolgraag een mensendrol uit onze tijd, omdat die vol zit met DNA van bacteriestammen die ervoor zorgen dat we resistenties hebben tegen allerlei infecties.
Eén van de concepten is een "Responsability Record". Belangrijke beslissingen met consequenties voor toekomstige generaties kunnen hierin vastgelegd worden. Als mensen 100 jaar of 500 jaar later dit raadplegen, dan kunnen ze beoordelen of het besluit van destijds een goed besluit was. En men kan er dan van leren. Lange termijn leren.
Een andere manier van informatie veiligstellen is "tijdcapsules". Je kunt belangrijke metingen en informatie over klimaatverandering in een capsule doen en die ergens diep in een gletsjer wegstoppen. Zo kun je wetenschap over extreem lange perioden beoefenen.
Slow endeavor
Menselijke activiteit zoals het bouwen van gebouwen, het voeren van oorlog, het stichten van staten, zijn op de lange termijn slechts kortstondige gebeurtenissen. Een oorlog kun je beeindigen van de ene op de andere dag. Maar er zijn ook problemen die pas langzamerhand zichtbaar worden omdat ze langzaam ontstaan. De CO2 uitstoot door het gebruik van fossiele brandstoffen op grote schaal is al 200 jaar bezig. Maar pas de laatste 20 jaar begint men serieus de gevolgen er van te zien. Omdat het een probleem is dat in 200 jaar is ontstaan kun je het niet van de ene op de andere dag oplossen. Er is een lange adem voor nodig, misschien wel 100 jaar.
Vrijwel alle grote problemen van deze tijd zijn langzamerhand ontstaan en het vraagt veel geduld en veel verantwoordelijkheid nemen om er wat aan te doen.
Dan gaat het om: verschillen tussen rijk en arm, honger, gebrek aan drinkwater, etnische conflicten, verlies van biodiversiteit, wereldwijd georganiseerde criminaliteit, gewetenloos grootkapitaal.
Alleen als je durft de kijken naar de hele lange termijn dan komen
Infinite game
Eindig spel:
Het doel is om te winnen
Survival of the fittest
Winnaars sluiten verliezers uit
De winnaar neemt alles
De doelen zijn gelijk
Relatief simpel
Regels zijn vooraf vastgelegd
Stimuleert korte termijn denken
Focus op einde
Oneindig spel:
Het doel is om het spel te verbeteren
Het spel verbeterd door evolueren
Winnaars leren verliezers hoe ze beter kunnen spelen
Het winnen wordt breed gedeeld
De doelen zijn divers
Relatief complex
De regels veranderen tijdens het spel door het maken van afspraken
Stimuleert lange termijn denken
Focus op doorgaan
Peter Ellyard: Destination 2050
Deze schrijven heeft een gereedschapskist gemaakt waarmee individuen, groepen, bedrijven, regeringen de toekomst kunnen vormgeven. Het boek is heel systematisch en overzichtelijk. Het is een soort van schoolboek of cursus-manual.
Hij maakt een onderscheid tussen managers en leiders. Managers gaan verandering tegen. Leiders omarmen verandering.
Managers zijn future-takers. Leiders zijn future-makers.
Centraal in zijn boek is het onderscheid tussen profetie en visioen. Er bestaan vier soorten toekomst die je onder profetie kunt scharen:
- Aannemelijke toekomst
- Specifieke toekomst
- Waarschijnlijke toekomst
- Vooruitkijkende toekomst
En er zijn twee soorten toekomst die getuigen van visie:
- Wenselijke toekomst
- Mogelijke toekomst
Het verschil tussen deze toekomsten lijkt subtiel, maar is essentieel.
Voordat je op weg gaat kun je eerst gaan nadenken. Daarvoor gebruik je "insight, foresight en hindsight".
Om dit soort denkwerk te doen kun je dialogen voeren. Met jezelf, met groepen, met regeringen, met bedrijven.
De eerste is de "destiny dialog". Je lot-dialoog. Je lot is een combinatie van je aanleg en je passie. Hiervoor gebruik je insight
De tweede is "destination dialog". Hiervoor heb je foresight nodig. Je kijkt welke mogelijkheden en kansen zich kunnen voordoen die het best passen bij je destiny.
De derde is de "derivation dialog". Hiervoor heb je hindsight nodig. Leren van je ervaringen. Erfgoed en baggage
Dit zijn de 3 dialogen om de toekomst te verkennen
De vierde is de "directions dialog". Je gaat een strategisch actieplan maken
De vijfde is de "directors dialog". Tijdens de missie is er onderweg flexibel leiderschap nodig om de gewenste toekomst te bereiken.
Producten diensten
De schrijver heeft het steeds over "ways and wares". In slecht nederlands: diensten en producten. De diensten en producten van nu zijn niet de diensten en producten van 2050. Die zijn voor 50-80 procent anders. Andere auto's huizen, andere banen, ander eten, andere vakanties, andere leefgewoontes, ander internet.
Omdat techniek heel hard gaat en onze leraren het niet goed bijsloffen zal het onderwijs radicaal moeten veranderen, zodat onze kinderen in staat zullen zijn om de nieuwe ways and wares te ontwikkelen die maken dat we 2050 op een wenselijke manier gaan halen.
De scrhijver reciteert een mantra:
Begin, nurture and maintain succesful interdependent relationships and amicably terminate them when necessary.
Onderwijs en opvoeding
De schrijver beschrijft 8 wenselijke manieren van leren:
1 Lifelong learning
2 Learner driven learning
3 Just in time learning
4 Customised learning
5 Transformative learning
6 Collaborative learning
7 Contextual learning
8 Learning tot learn, think, feel and reflect
De auteur vindt initiatie belangrijk en koppelt tiener-problemen van nu aan het ontbreken van initiatie. Het gaat om de overgang van kind naar volwassene, waarbij je leert om verantwoordelijkheid te nemen en complexe keuzes te maken. De auteur draait initiatieprogramma's op Australische scholen met de volgende content:
- voed zelf-vertrouwen
- Respecteer anderen, ook ouders en ouderen
- Begin, onderhoud en beindig relaties op een goede manier
- ontwikkel gezonde en duurzame leefstijl
- wordt ondernemende, zichzelf steeds weer opnieuw uitvindende individuen
- blijf levenslang leren
- become leader of self before leader of others
- begrijp dat individuele rechten gebalanceerd moeten zijn door wederzijdse verantwoordelijkheden
- Voed het milieu en andere diersoorten/planten
- Respecteer andere culturen en religies
Gezondheid
De schrijver beweert dat gezondheidszorg in de westerse wereld gefocust is op ziekte en niet op gezondheid. De westerse wereld exporteert deze denkwijze naar de hele wereld en kijkt heel neerbuigend op traditionele gezondheidszorg in andere culturen. Toegegeven, de chinese traditionele geneeswijzen hebben een aantal destructieve uitwassen. Maar aan de andere kant is de chinese wijze minder ziekte-georiënteerd. maar vooral gericht op gezondheid.
De